door André de Raaij

We moeten streng zijn, en publikaties die een beroep doen op behoeften aan “exotisch en toch spiritueel” (wat dit laatste ook mag betekenen in zo’n geval) enerzijds en over de Middeleeuwen anderzijds (een West-Europa-centrisch begrip tenslotte) laten we buiten beschouwing. Hier moet zeker wel eens apart aandacht aan besteed worden. De volgende titels doen soms al meer dan genoeg een beroep op de behoefte aan “het andere met marktwaarde” dat met het prettig-vage woord “Byzantium” gedekt kan worden, anders kan men net zo goed geen reisgids maken.

Luister van Byzantium was kort na het sluiten van het vorige nummer van Gouden Hoorn al waargenomen in Utrecht en is intussen ook in Amsterdam gesignaleerd bij De Slegte – boeken uit 1982 hebben ook na vijftien jaar nog hun lotgevallen. Het betreft de catalogus van een tentoonstelling onder het motto “Europalia 1982 Griekenland”, uitgegeven door de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis te Brussel (tweetalig dus), Fl. 19,90.

Russian & Greek icons from the Charles Pankow collection of Russian & Greek icons – thirteenth through the nineteenth century, uitgegeven door de Van Doren Gallery in San Francisco kost toch nog Fl. 29,50, een imposante collectie overigens. Lawrence Durrell, The Greek islands is nu in de Faber & Faber-editie te vinden voor slechts Fl. 14,90.

Reisgidsen voor de Byzantijnse wereld, zeker als ze het van de mooie plaatjes moeten hebben, stellen de samensteller van deze rubriek voor een probleem waarop hierboven al gezinspeeld is: waar legt men de grenzen? Neemt men in tijd en plaats de grootste omvang van de voortzetting van het Romeinse rijk, dan moet men ook rekening houden met een groot deel van de mediterrane wereld. In het algemeen laten we de landen en streken buiten beschouwing waar weinig in zo’n gids direct of indirect verwijst naar dit verleden – en boeken over Byzantijns Spanje, Tunesië of Malta (enzovoort) komen niet in de ramsj terecht. Egypte is in het algemeen het land van de farao’s, Israël/Palestina is het land van de bijbel en de meeste Balkanlanden vallen buiten beeld bij gebrek aan massatoerisme. Want dit laatste is een voorwaarde voor een overschot aan reisgidsen dat in de ramsj terechtkomt. Bij Scheltema, Holema & Vermeulen dook een historische reisgids voor Turkije op, waarin plaatsnamen “in vereenvoudigde spelling” zijn weergegeven: James Steele, Turkey – a traveller’s historical and architectural guide, Fl. 16,50. Van Turkije zijn na de Agon nu ook de Atrium-kunstreisgids (1989, Fl. 19,90) en de Cantecleergids (Fl. 15,-) te vinden. Het treurige is dat er voorlopig wel geen Nederlandstalige “nieuwe” kunstgids voor Turkije zal verschijnen. maar in het boekenvak weet je maar nooit.

De geschiedenis van Cyprus stopt in 1974, gemakshalve, in Annelies Tappe’s Zypern, Belser: 1981, het boek moet het hoofdzakelijk van de mooie foto’s hebben (Fl. 14,90). Dit geldt evenzeer voor Gerhard P. Müller met Cyprus, Bucher: 1986 (Fl. 24,50) – beide bij De Slegte.

Bij laatstgenoemde te vinden van Agon, een uitgeverij waarvan de naam roemloos zal verdwijnen: Peter Brown, Augustinus van Hippo – een biografie (1992), Fl. 29,50. En op de valreep: de gehele serie Geschiedenis van het persoonlijke leven onder redactie van Georges Duby en Philippe Ariès, waarvan de delen met betrekking tot de Late Oudheid en de Middeleeuwen hoe dan ook apart aandacht besteden aan Byzantium. Te hoog gegrepen, een Nederlandse vertaling voor deze serie? Fl. 14,90 per deel nu, de redactie was altijd al van plan aandacht te besteden aan deze boeken, dat wordt er nu extra aantrekkelijk op. (De Slegte).

door André de Raaij

Sommige boeken worden bij voorbaat als ramsj gemaakt. Gebonden boeken met veel plaatjes, bij voorkeur met foto’s van kunstwerken, of met reproducties van onomstreden klassieken, vallen bijna per definitie in deze categorie. Zo kunnen ze – nog steeds behoorlijk prijzig – hun wat treurige leven als salontafelboek beginnen. In ons interesseveld zijn er het afgelopen halfjaar de volgende titels in dit genre gesignaleerd:

Iconen [sic]: kunst en devotie. Met een inleiding van T. Talbot Rice. Reboprodukties [een in het genre gespecialiseerde uitgeverij], Fl. 29,95. (Scheltema, Holkema & Vermeulen en in menige Witte Boekenhal ongetwijfeld).

A.A. Novello e.a., The Armenians: 2000 years of art and architecture. Milano: Bookking, 1995. Fl. 69,50 (Van Gennep).

D. Huguenin (tekst) / E. Lessing (foto’s), De glorie van Venetië. Paris etc.: Atrium / Terrail, s.d., Fl. 39,90 (De Slegte).

Misschien, respectievelijk zeker, hebben de volgende boeken nog wel eens voor een hogere prijs in de winkel gelegen, maar was hun lot voorspelbaar:

B.M. Scarfì (ed.), The lion of Venice: studies and research of the bronze statue on the piazzetta. Venice: Albini, 1990, Fl. 39,50 (Van Gennep). Werkelijk diepgravende studie, rijk gellustreerd, naar de herkomst en achtergrond van het leeuwebeeld dat de evangelist Marcus aan zijn symbool heeft geholpen.

De schatkamer van San Marco, Venetië. Fl. 9,95. (De Slegte). Zwaar gesponsorde catalogus van een reizende tentoonstelling die ook de Amsterdamse Nieuwe Kerk heeft aangedaan, te dateren ca. 1990. Een van de sponsors is de SDU, die waarschijnlijk ook de uitgeefster is, maar men heeft niet de moeite genomen bibliografische gegevens te vermelden. Wel heel mooie plaatjes, dat dient gezegd.

Van Time/Life, in kunstleren band, Geïllustreerde wereldgeschiedenis in vogelvlucht, per deel Fl. 24,50: Wereldrijken in verval (200-600), Opkomst van de islam (600-800), De gesel der vikingen (800-1000), Licht in het oosten (1000-1100), De kruistochten (1100-1300). (De Slegte). Voor beginners, zullen we dan maar zeggen.

Als uitgeverijen nog een zelfbeeld hebben van cultuurdraagsters, en wat moeten we anders verwachten, dan hebben ze toch steeds minder geduld met boektitels zoniet gehele reeksen. Ooit gingen titels jaren, soms zelfs decennia, mee, maar die tijden en die uitgeverijen zijn voorbijgegaan. Zo melden wij het treurige nieuws van de verramsjing van de beste Nederlandse reisgids voor Istanbul, van de hand van Mohamed El-Fers (Amsterdam: Mets, 1993). Misschien duidt dit op een komende vernieuwde herdruk, maar in het boekenvak moet men altijd op het ergste voorbereid zijn (gesignaleerd bij Scheltema etc. voor Fl. 9,95). De reeks gebonden boeken van specialisten op het gebied van religie en cultuurgeschiedenis van de middeleeuwen, aanbevolen door Kees Fens in zijn maandagochtendrubriek in De Volkskrant, is bij De Slegte beland (Bronnen van de Europese cultuur. Baarn: Ambo). Wij noemen: G.J.M. Bartelink, De bloeiende woestijn : de wereld van het vroege monachisme (1993, Fl. 14,90); J.C.M. van Winden, De ware wijsheid: wegen van vroeg-christelijk denken (1992, Fl. 19,90; teksten over en van Justinus, Origenes en Eusebius van Caesarea); en: F. van der Meer, Christus’ oudste gewaad: over de oorspronkelijkheid van de oudchristelijke kunst (1989, Fl. 19,90). Redacteur S. de Boer spreekt in het voorwoord van deze tweede druk de verwachting uit dat het boek, net als in het verleden, zijn weg zal vinden.

Nijgh & Van Ditmar (alias de Weekbladpers) heeft met de herdruk van Dirk van Delft, De Turkse trom: berichten uit Turkije (1992) blijkbaar misgetast. Deze interessante bundel reisverhalen ligt nu voor Fl. 14,90 bij De Slegte. Reisverhalen van Bertus Aafjes over Griekenland zijn te vinden bij Van Gennep: Griekse kusten (Amsterdam: Meulenhoff, 1993; Fl. 17,90). Bij De Slegte tenslotte nog: Frances Young, De oudste credo’s van het christendom: hun ontstaan en hun functies (Baarn: Ten Have, 1991. Fl. 9,95). Misschien vinden al deze boeken op deze manier dan alsnog hun weg…

Nagekomen: bij Scheltema’s modern antiquariaat in Amsterdam troffen wij Bernard Lewis’ Istanbul, de Nederlandse vertaling uit 1992 van Bulaaq, aan voor Fl. 12,50. (Niet positief) besproken in het eerste nummer van Gouden Hoorn.

door André de Raaij

Het kan betekenen dat boeken over het Byzantijnse rijk zoveel interesse trekken, dat ze eenvoudigweg niet meer in de ramsj terechtkomen. Anderzijds is het mogelijk dat ze zo slecht lopen, dat ze het stadium van uitgave, laat staan dus van verramsjing, niet eens meer halen. Hoe het ook zij, heel wat titels die in de afgelopen nummers vermeld zijn, kan men nog steeds vinden, en veel nieuwe titels komen er vooralsnog niet bij. We vermelden hier slechts de “nieuwe” ramsjtitels.

Ook de laatste tak van het eens zo bloeiende algemene fonds van Elsevier, Agon, is met de opheffing van het Uitgevers Distributie Centrum integraal in de opruiming gegooid. De nog onlangs uitgegeven vertalingen van de uitstekende kunstreisgidsen van de Duitse uitgeverij Knaur zijn nu voor een prikje te koop. Wij signaleerden wat betreft het Byzantijnse interessegebied de Cultuurreisgidsen Turkije, Griekenland (beide Fl. 29,90) en Het Heilige Land (Fl. 19,90), bij Scheltema, Holkema en Vermeulen. Bij De Slegte namen wij waar, naast de al bekende titels van Peter Brown en Gérard Walter: Kerk en kerken in Romeins-Byzantijns Palestina, door R. van den Broek e.a., voor Fl. 12,90, en Ik luister naar Istanbul – zes moderne Turkse dichters, gekozen en vertaald door Erik-Jan Zürcher, voor Fl. 14,90.

door Annabelle Parker en André de Raaij

Deze aflevering kwam tot stand op een regenachtige zaterdagmiddag in juni. De oogst viel tegen, tot we bij De Slegte kwamen…

Modern Antiquariaat Scheltema, Holkema & Vermeulen

Kenneth G. Holum e.a.: Caesarea on the Sea, Fl. 19,90. Een boek over de geschiedenis van deze stad in Palestina/Israel, naar aanleiding van een tentoonstelling over opgravingen waar deze stad ooit gelegen heeft.

Irene L. Szylovicz: Pierre Loti and the Oriental woman, over de negentiende-eeuwse fotograaf en schrijver die in Istanboel vele foto’s heeft gemaakt. Fl. 8,90.

Van Gennep

Niets van belang voor Gouden Hoorn. Helaas was het nieuwe Oekraïne-centrum, voorheen het Tweede Wereld-centrum, gesloten.

De Slegte

Fotoboeken

Istanbul, Legende am Bosporus, een fotoboek voor maar Fl. 6,95.

Nicolaas H. Biegman: Moulids, Saints, Sufis of Egypt, Fl. 39,50 (was Fl. 130,-). Dit is een fotoboek met veel commentaar van de fotograaf zelf.

Kunst

E. Voordeckers: Ikonen, BRT-brochure, Fl. 2,95. Een beetje vergeeld en erg dun, maar van een professor te Leuven.

Mazhar S. Ipsiroglu: Meisterwerke aus dem Topkapi. Gemälde und Miniaturen, Fl. 39,50 (was 120,55). Mooi dik kunstboek met prachtige miniaturen uit de Ottomaanse tijd.

Reizen

Ioakim A. Papangelos: Chalkidiki, Greece, Fl. 6,95. Klein reisgidsje met foto’s uit 1987.

Patrick Leigh Fermor: Langs Rijn en Donau/Tussen Wouden en Water, Fl. 9,95 per stuk. Dit zijn twee delen uit de trilogie Zwerversjaren, die de voetreis van PLF van Londen naar Istanboel in de jaren ’30 beschrijven. Heerlijk leesvoer voor op vakantie, alhoewel deel 2 wel eens langdradig kan worden.

Patrick Leigh Fermor: Een tijd om te zwijgen, Fl. 6,95. Vertaling van A time to keep silent, zijn reizen langs kloosters en abdijen in Frankrijk en Kappadocië.

Fred van Leeuwen: Sicilianissimo, Fl. 7,95. Behandelt de oude en moderne geschiedenis van dit eiland. BRT-uitgave.

Peter Hopkirk: Barbaren langs de zijderoute, Fl. 7,95.

Theologie

Peter Brown: Lichaam en Maatschappij, Fl. 29,50. Door velen beschouwd als hèt boek over man, vrouw en seksuele onthouding in het vroege Christendom.

A. Hilhorst (red.): De heiligenverering in de eerste eeuwen van het Christendom, Fl. 9,90. Deze bundel bevat lezingen van het in 1986 te Nijmegen gehouden congres ‘Oudchristelijke hagiografie’.

J.J. Thierry: Vrouwen in de Vroegchristelijke kerk, Fl. 6,95. Dit boekje is uit 1990 en bevat niet zoveel nieuws. Dan kan je net zo goed ook het volgende lezen:

Susanne Heine: Vrouwen der vroege Christenheid, Fl. 12,90. Ondertitel: een historische kritiek op de feministische theologie. Vertaling uit het Duits, bij Callenbach uitgegeven.

Het Oosten nabij. Aspecten van de Oost-Christelijke wereld, Fl. 6,95. Door het Dr Schaepmaninstituut uitgegeven boekje waarin de lezer getoond wordt dat er meer is dan de Rooms-Katholieke kerk: in het Oosten hebben de mensen hun eigen, Rome-onafhankelijke kerk. Uitgegeven bij Kok, 1987.

Dr S. Schoon: Christelijke Presentie in de Joodse staat, Fl. 9,95, Kok, 1983.

Marina Warner, De enige onder de vrouwen – de maagd Maria: mythe en cultus. Amsterdam: Contact, 1989, Ä 14,90. De Mariacultus is in het zesde-eeuwse Byzantium opgekomen, begrijpen wij uit het vantevoren doornemen van dit werk van een “geschoolde arbeider” die enige tijd in Nederland heeft gedoceerd.

Talen

Hellènikè Glôtta, Griekse Spraakkunst, 3 dl., Fl. 12,90.

Teach yourself quick and easy Turkish/Russian, incl. cassette, Fl. 9,95.

Geschiedenis

Steven Runciman: De Siciliaanse Vespers, Fl. 16,90. Een geschiedenis van de Mediterrane wereld aan het einde van de dertiende eeuw. Klassiek boek.

Erik Iversen: Obelisks in exile, vol. 2: the obelisks of Istanbul and England, Fl. 49,- Groot dik boek over obelisken.

Unter dem gnadenreichen Schutz: dem Millennium der russisch-orthodoxen Kirche gewidmet, Fl. 6,95. Vele mooie platen!

Als u hieruit nog geen keus heeft kunnen maken, raden wij u aan om eens bij Straat Antiquaren in de Rosmarijnsteeg nr 6, Amsterdam te gaan kijken. Zij hebben veel over vroege/oosterse/orthodoxe theologie, kerkvaders, Byzantijnse geschiedenis, klassieken, etc.

In deze rubriek geeft de redactie boeken in de uitverkoop aan die in het interessegebied van de Byzantium-liefhebber zouden kunnen passen. Deze keer leggen we het accent op de theologie, mede vanwege het gegeven dat er op dat gebied zoveel verschijnt.

G.J.D. Aalders: De Romeinse staat en het Christendom, [z.j.], J.H. Kok, Kampen, vierde druk, 35pp.: fl. 1,95, bij De Slegte. In de reeks “dichterbij” uitgebracht: series met studie- en werkmateriaal voor geschiedenis en staatsinrichting onder redactie van drs H.G. Leih. Achterin staan vragen en leesteksten.

G.J.D. Aalders: Het Romeinse Imperium en het Nieuwe Testament, 1962, J.H. Kok, Kampen, 171 pp.: fl. 2,95 bij De Slegte. Dit is een herdruk in de ‘boeketreeks’ van zijn werk uit 1938, bijgewerkt en iets ingekort.

G.D.J. Aalders: Julianus de Afvallige. Het leven van een verbitterde keizer, 1983, J.H. Kok, Kampen, 125 pp.: fl. 6,95 bij De Slegte.

Henri-Irénée Marrou: St. Augustin et l’augustinisme, (1955) herdruk 1987, éditions de Seuil, in de reeks Maitres Spirituels, 191 pp. rijk geïllustreerd: fl. 6,90 bij De Slegte.

Christofoor Wagenaar: Woestijnvaders. Een speurtocht door de Vaderspreuken, 1981, B. Gottmer, Nijmegen en Emmaus, Beveren, in de reeks ‘Spiritualiteit’, verzorgd door het Benedictijns Tijdschrift, 187 pp.: fl. 5,95 bij enkele boekwinkels met een theologieafdeling, zoals Dekker & Van der Vegt in Nijmegen.

Rock Monasteries, een Bulgaarse uitgave in het Engels met een beetje bibberige foto’s.

Gérard Walter: Het dagelijks leven in Byzantium ten tijde van de Comnenen (1081-1180), 1989, Hollandia. Oorspronkelijk bij Hachette: La vie quotidienne … in 1966. Vertaald door Liesbeth van Looyengoed, 253 pp.: fl. 9,95 bij De Slegte.